حوادث طبیعی و مصیبتهای دنیایی از مسائلی است که از لحاظ دینی به عنوان امتحان الهی مطرح میشود. امتحان الهی بودن حوادث طبیعی و نوع مواجهه انسان با آن در بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مورد بررسی قرار گرفته است که بخش فقه و معارف پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR گزیده‌ای از این بیانات را منتشر میکند.

حوادث طبیعی امتحان الهی است
خدای متعال، افراد بشر را با حوادث طبیعی امتحان میکند. درحقیقت، همه‌ی این حوادث طبیعی، امتحان خداست و مسلمان صحیح و سالم، آن کسی است که وقتی حادثه به وجود آمد، با تلاش و نیرو و فعالیت، آن حادثه را جبران کند.
هر کسی در حادثه‌ی زلزله زحمت بکشد و تلاش کند تا حادثه را جبران نماید، او از عهده‌ی امتحان برآمده؛ و هر کسی که در مقابل این حوادث تلخ و خسارتبار، دست روی دست بگذارد و تلاش نکند، او در امتحان مردود شده است. بحمداللَّه ملت سخاوتمند و بزرگوار ما، در این قضیه‌ی مهم، با زلزله‌زدگان همدردی کردند. خدا را شکر میکنیم که ملت ایران از این امتحان سربلند بیرون آمد.
سخنرانی در جمع مردم روستای نیارک، به هنگام بازدید از مناطق زلزله‌زده‌ی شمال کشور ۱۳۶۹/۰۴/۱۸
 
حوادث طبیعی باید انسان را به خدا نزدیک کند
اسلام به ما تعلیم میدهد که این حوادث چیست. یا بهتر بگوییم، اسلام به ما تعلیم میدهد که با حوادثی از این قبیل، چگونه باید رفتار کرد و چه‌طور باید با آنها روبه‌رو شد. فرق نمیکند، هم حوادث تلخ طبیعی - مثل زلزله، سیل و از این قبیل - و هم حوادث تلخی که به وسیله‌ی انسانها به‌وجود می‌آید - مثل جنگها، قتل‌عام‌ها، کشتارها - حوادث است. اسلام، همه‌ی این حوادث را با یک دید نگاه میکند. «و ما ارسلنا فی قریة من نبىّ الّا اخذنا اهلها بالباساء والضّرّاء»: ما همه‌ی کسانی را که به رسالت الهی مخاطب شدند و بار مسؤولیت بر دوششان قرار گرفت، با این‌گونه حوادث مواجه میکنیم. هم با حوادثی از قبیل جنگ - حوادثی که به دست انسانها به‌وجود می‌آید - و هم با حوادث طبیعی، مثل گرسنگیها، مرگ و میرها و از این قبیل مواجه میکنیم. چرا؟ «لعلّهم یضّرّعون». این حوادث، باید انسان را به خدا نزدیک و آشنا کند و دل او را به خدا متوجه نماید. در آیه‌ی سوره‌ی انعام هم همین‌طور خداوند متعال خطاب به نبی‌اکرم میفرماید که قبل از تو، همه‌ی این امتها و جمعیتهایی که دین بر آنها نازل شد و مسؤولیت بر دوش آنها قرار گرفت، با این‌گونه حوادث مواجه شدند.
سخنرانی در دیدار با خانواده‌های شهدای هفتم تیر و مکه‌ی مکرمه ۱۳۶۹/۰۴/۰۶
 
امتحان الهی به معنای عبور از یک مرحله سخت است
این حوادث، امتحان و ابتلاست. امتحان، بدین معنا نیست که یک آزمایش است تا خدا ما را بشناسد؛ یا یک آزمایش است که ما خودمان، خودمان را بشناسیم - هیچ‌کدام از اینها نیست - بلکه امتحان، عبور از یک مرحله و مواجه شدن با یک بار سنگین است. امتحان، یک گردنه در یک مسیر است. یا شما از این گردنه عبور خواهید کرد، یا پشت گردنه خواهید ماند؛ از این دو حال، خارج نیست. مصایب دنیا، در حکم بارهای سنگینی است که بر دوش شما قرار میگیرد. یا این بار را بلند خواهید کرد - این بار، کمر شما را نخواهد شکست - یا زیر این بار، درمیمانید و عاجز میشوید. از این دو حال، خارج نیست. خدای متعال، امتحانها را بر سر راه افراد و ملتها قرار میدهد، تا این ملتها این بارها را بردارند، از این گردنه‌ها عبور کنند و به این وسیله، به مقامات عالی برسند و در جایگاه شایسته و مناسب خود قرار بگیرند. به حوادث، با این دید نگاه کنید.
سخنرانی در دیدار با خانواده‌های شهدای هفتم تیر و مکه‌ی مکرمه ۱۳۶۹/۰۴/۰۶
 
امتحان الهی هم برای مصیبت‌دیدگان است و هم برای سایر مردم
وقتی حادثه‌ی زلزله برای کشور و ملتی پیش می‌آید، این ملت با این حادثه چگونه برخورد خواهد کرد؟ یا همه‌ی آحاد ملت، از این گردنه‌ی سخت عبور میکنند و این داروی تلخ را مینوشند، یا پشت این گردنه میمانند. این، سرنوشت‌ساز است. اگر از این گردنه، بسلامتی عبور کردید، برنده هستید و به سرمنزل خواهید رسید. اگر شما که مصیبت‌زده‌ی حادثه هستید، توانستید صبر کنید؛ دل را به خدا متوجه نمایید؛ از خدا پاداش بخواهید؛ با ذکر و یاد الهی، مصیبت را بر جان و قلب خود گوارا کنید؛ شما که خانه و کاشانه‌تان، در این حادثه ویران شده است، اگر توانستید همت کنید، تا با عزت و کرامت، این خانه را دوباره بسازید؛ زندگی را به راه بیندازید؛ از این حادثه، درس عبرت بگیرید؛ به قدر لازم، محکم‌کاری بکنید؛ از این گردنه، بسلامت عبور کرده‌اید.
اگر شما ملت - که این حادثه در میانتان اتفاق افتاده است - توانستید تعاون و همکاری کنید، مهربانی و دلسوزی کنید، از مال و نیروی بازویتان استفاده کنید، با نظم و انضباط و سرعت و چابکی و فداکاری، به یاری همنوعانتان بشتابید و مصیبت را بر مصیبت‌زدگان هموار کنید، از این گردنه بسلامتی عبور کرده‌اید. اگر این حادثه موجب بشود که از آن درس بگیریم، خودمان را مجهز کنیم، روشهای مقابله‌ی با حوادث طبیعی را یاد بگیریم و به کار ببندیم؛ از این گردنه بسلامتی عبور کرده‌ایم، از آن درس گرفته‌ایم و سود برده‌ایم.
اما اگر خدای نکرده، حادثه‌یی مثل زلزله، موجب بشود که ما مأیوس بشویم، از کار وامانده بشویم، به یاری همنوعانمان نرویم، از حادثه درس نگیریم، چشم به کمک دیگران بدوزیم، بنشینیم تا دیگران برای ما کار بکنند - چه دیگرانی از میهن خودمان، چه دیگرانی از سایر نقاط عالم - اگر این حادثه، به ما و به مصیبت‌زده، تنبلی و بددلی و عدم تحرک لازم ببخشد، از این حادثه ضرر کرده‌ایم و این حادثه به ضرر ما تمام شده است. بعضی از ملتها، از حوادث تلخ، نردبانی برای صعود و عروج میسازند. بعضی از ملتها، در حوادث شیرین هم، گاه لغزش پیدا میکنند و سقوط میکنند. اینها همه درس است. این درسی است که اسلام به ما میدهد.
سخنرانی در دیدار با خانواده‌های شهدای هفتم تیر و مکه‌ی مکرمه ۱۳۶۹/۰۴/۰۶
 
تحمل سختی‌های زندگی نزد خداوند اجر دارد
هیچ تلخی‌یی در زندگی برای انسان پیش نمی‌آید، مگر این‌که اگر در برابر آن تلخی برای خدا صبر کند، خدا عوض آن را در زندگی اصلی انسان - که زندگی بعد از عبور از مرز حیات و مرگ است - به او خواهد داد. هیچ‌کس در محاسبات الهی سرش کلاه نمی‌رود. کسی که برخوردار است، در مقابل عمل صالح یک‌طور پاداش میگیرد؛ کسی که آن برخورداری را در دنیا ندارد، در مقابل همان عمل صالح پاداش بیشتری از خدا میگیرد. خدای متعال هیچ رنج و زحمتی را در زندگی انسان بی‌اجر نمیگذارد. کسی که از زلزله آسیب میبیند، پیش خدا اجر دارد؛ کسی که عزیزان خود را از دست میدهد، پیش خدا اجر دارد؛ کسی که سختیها و تلخی‌های زندگی را تحمل میکند، پیش خدا اجر دارد. اسلام تأکید میکند که انسان باید تلاش کند؛ سختیها و تلخیها را تا حدی که مقدور نیروی بشری است، به شیرینی و کامیابی تبدیل کند؛ یعنی باید کار کرد، تلاش کرد و احقاق حق کرد - اینها به جای خود محفوظ - اما در عین حال تلخی و نامرادی در بخشی از مسائل زندگی انسان، پیش خدای متعال اجر دارد؛ این را ما باید بدانیم.
زلزله‌زدگان، آسیب‌دیدگان، عزیز از دست‌دادگان، آسیب‌دیدگان مالی و خسارت دیدگان باید بدانند که در مقابل آنچه از دست میدهند، وقتی دل به سمت خدا داشته باشند و پای خدا حساب کنند، خدای متعال به آنها عوض خواهد داد. این‌طور نیست که خسارت‌دیده‌ی زلزله با کسی که خسارت‌دیده‌ی زلزله نیست، پیش خدا یکسان باشند؛ نه، خدا به او اجری میدهد، که به این نمیدهد.
بیانات‌ در دیدار مردم شهرستان زرند ۱۳۸۴/۰۲/۱۴
 
اجر الهی برای هر مصیبت به تناسب سنگینی آن مصیبت است
مصیبت‌دیدگان بم بدانند که این‌گونه مصائب سنگین در معیار و دیوان الهی بدون اجر نیست؛ اجر هر مصیبت به تناسب سنگینی آن مصیبت است و مصیبت‌دیدگان باید خدا را پاسخگوی دلِ داغدیده و نیاز روحِ درهم شکسته خود بدانند؛ به خدا توکّل کنند. کلام «انّالله‌واناالیه‌راجعون» درست است؛ التیام است؛ تسلّای دل مصیبت‌دیدگان است. آن کسی که میداند در مقابل هر مصیبتی - چه مصیبت طبیعی و چه مصیبت تحمیلی - که بر انسان وارد شد، خدای متعال به او پاداش روشنیبخش میدهد که چشم و دل او را روشن میکند، به‌طور قهری تسلّی پیدا میکند؛ این واقعیت است. خدای متعال میفرماید: «اولئک علیهم صلواة من ربّهم و رحمة»؛ صلوات و رحمت الهی بر مصیبت‌دیده، بزرگترین پاداش اوست. این تعارف و سرسلامتی زبانی نیست، بلکه فیض و فضل الهی بر مصیبت‌دیده است؛ لذا در جای دیگری از قرآن میفرماید: «هو الّذی یصلّی علیکم و ملائکتهُ لیخرجکم من الظّلمات الی النور»؛ صلوات الهی انسان را از ظلمت خارج میکند؛ به نور رهنمون میشود؛ تاریکیها را از انسان میگیرد. این بزرگترین دستاورد مصیبت‌دیده است. این عزیزان ما در مقابل این داغ عظیم و مصیبت بزرگ، خدا را به یاد داشته باشند و با او درد دل و محاسبه کنند؛ از خدا کمک و تسلّی بخواهند؛ خدای متعال اجر خواهد داد.
بیانات در دیدار مردم قم‌ ۱۳۸۲/۱۰/۱۸
 
تلفات مصائب طبیعی محصول سهل‌انگاری بشر است نه خدا
این مصائب طبیعی، معلول و محصول عملکرد خود بشر است. اینها بلایی است که خود ما با کوتاهیها و سهل‌انگاریها برای خودمان درست میکنیم. اگر آن کسی که متکفّل ساختن خانه زید و عمرو است، خود را مسؤول بداند و خوب، علمی و با دلسوزی کار کند، یا زلزله تلفاتی نخواهد داشت، یا این‌قدر نخواهد داشت. نتیجه‌ی کوتاهی این میشود که این‌طور خسارت سنگین؛ از دست رفتن چندین هزار نفر، پیش می‌آید و داغش بر دل ملت میماند. باید خیلی احساس مسؤولیت شود. کسانی که ساختمان می‌سازند؛ کسانی که خانه به مردم میفروشند؛ کسانی که در دستگاههای دولتی مسؤول نظارت بر این امور هستند و کسانی که سرمایه‌های خود را در این راه به‌کار می‌اندازند، مسؤولند و اینها باید فکر چنین چیزی را بکنند. آن جایی که مسؤولیت و وظیفه به سراغ کسی آمد، خسارت کم میشود؛ اما آن جاییکه بی‌مسؤولیتی شود، مصیبت پیش می‌آید - «فبما کسبت ایدیکم»؛ «ما اصابک من سیّئة فمن نفسک» - و عدّه‌ای از مردم بی‌گناه و مظلوم قربانی میشوند. بنابراین آحاد کسانی که در این زمینه‌ها فعالیت دارند، مسؤولیت دارند و باید متوجّه این نکات باشند؛ خودشان خسارتها را کم کنند.
بیانات در دیدار مردم قم‌ ۱۳۸۲/۱۰/۱۸